Τα Χριστούγεννα, όπως γιορτάζονται μέχρι και σήμερα στην Ιταλία, προέρχονται από την ανάμειξη δυο διαφορετικών παραδόσεων: της γνωστής χριστιανικής παράδοσης και των παγανιστικών παραδόσεων που προϋπήρχαν του Χριστιανισμού. Η μεγαλύτερη γιορτή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, τα “Saturnalia” (γιορτή του χειμερινού ηλιοστασίου), τυχαίνει να συμπίπτει ημερολογιακά με τους χριστουγεννιάτικους εορτασμούς της γέννησης του Ιησού. Συνεπώς, οι χριστουγεννιάτικοι εορτασμοί δεν τιμούν μόνο τη γέννηση του Ιησού, αλλά και τη γέννηση του «Αδάμαστου Ήλιου». Η ιταλική λέξη για τα Χριστούγεννα, ‘Natale’, μεταφράζεται κυριολεκτικώς ‘γενέθλια’.
Μια εξαιρετική ιταλική παράδοση, που δυστυχώς τείνει να εξαφανιστεί στις μέρες μας, είναι η έναρξη των εορτασμών από τους ‘Pifferari’, τους μουσικούς δηλαδή που παίζουν φλογέρα. Κατεβαίνουν από τα βουνά των Abruzzo και Lazio παίζοντας μελωδίες με χαρακτηριστικούς ρυθμούς, προσκαλώντας τον κόσμο να ξεκινήσει τους εορτασμούς. Μια άλλη παράδοση είναι το κάψιμο του ‘ceppo natalizio’ [= χριστουγεννιάτικο κούτσουρο], το οποίο πρέπει να μείνει αναμμένο έως την Πρωτοχρονιά. Κι αυτό επίσης είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της ανάμειξης των παγανιστικών και των χριστιανικών παραδόσεων. Η παγανιστική πίστη εξηγεί την εξαγνιστική και αναζωογονητική δύναμη της φωτιάς, λέγοντας πως μέσω της διαδικασίας του καψίματος ο παλιός χρόνος και οι δαίμονές του καταστρέφονται. Ο χριστιανικός μύθος μιλάει για την Παρθένο Μαρία να μπαίνει στα σπίτια των ταπεινών τα μεσάνυχτα, ενώ αυτοί λείπουν, και να ζεσταίνει το νεογέννητό της μπροστά στο φλεγόμενο κούτσουρο.
Πέραν των παραδόσεων που συνδυάζουν την χριστιανική με την παγανιστική παράδοση, την ιταλική χριστουγεννιάτικη παράδοση χαρακτηρίζουν και πολλά καθαρά χριστιανικά έθιμα. Τα περισσότερα από αυτά αφορούν τον χριστουγεννιάτικο στολισμό του σπιτιού μας κι έχουν τις ρίζες τους σε μύθους της χριστιανικής παράδοσης. Μια από τις πλέον δημοφιλείς και αγαπητές παραδόσεις είναι ο στολισμός του έλατου. Γιατί όμως έχει επικρατήσει το έλατο ως το μοναδικό δέντρο που στολίζουμε τα Χριστούγεννα; Πολλοί μύθοι διηγούνται πως το έλατο είναι ένα από τα δέντρα του κήπου της Εδέμ. Ένας διηγείται πως είναι το δέντρο της Ζωής, του οποίου τα φύλλα μετατράπηκαν σε βελόνες όταν η Εύα έκοψε τον απαγορευμένο καρπό και δεν ξανάνθισε. Ένας άλλος μύθος διηγείται πως ο Αδάμ έφερε ένα κλαδάκι του δέντρου του Καλού και του Κακού μαζί του από την Εδέμ. Αυτό το κλαδάκι έγινε αργότερα το έλατο που χρησιμοποιήθηκε για το χριστουγεννιάτικο δέντρο και για τον Σταυρό. Δεν είναι μόνο το δέντρο όμως που έχει τις ρίζες του σε χριστιανικούς θρύλους που πλέον αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της χριστουγεννιάτικης παράδοσης. Ούτε τα αντικείμενα με τα οποία στολίζουμε το δέντρο μας είναι τυχαία• για όλα υπάρχει κάποιος θρύλος από την εποχή της γέννησης του Ιησού που δικαιολογεί την παρουσία τους στο χριστουγεννιάτικο στολισμό.
Οι γιορτινές και πολύχρωμες μπάλες που κρεμάμε πάνω στο δέντρο αντιστοιχούν στα γέλια του μικρού Ιησού. Σύμφωνα με ένα θρύλο υπήρχε στη Βηθλεέμ ένας καλλιτέχνης του δρόμου, πολύ φτωχός που δεν είχε ούτε ένα δώρο για το μικρό Ιησού, έτσι πήγε στο νεογέννητο βασιλιά κι έκανε αυτό που ήξερε να κάνει καλύτερα απ’ όλα: το χωρατατζή, κι έτσι τον έκανε να γελάσει. Από τότε εμείς κρεμάμε κάθε χρόνο πάνω στο χριστουγεννιάτικο δέντρο πολύχρωμες μπάλες για να θυμηθούμε τα γέλια του μικρού Ιησού μέσα από τα χαρούμενα χρώματά τους.
Οι γιρλάντες που στολίζουν το δέντρο οφείλουν την ύπαρξή τους σε έναν άλλο θρύλο: σύμφωνα με αυτόν μια παραμονή Χριστουγέννων, όταν ο Ιησούς ήρθε να ευλογήσει τα χριστουγεννιάτικα δέντρα, διαπίστωσε πως το δέντρο ενός σπιτιού ήταν καλυμμένο από ιστούς που είχαν υφάνει παράξενες αράχνες. Όταν λοιπόν ευλόγησε το δέντρο, μεταμόρφωσε τους ιστούς σε πανέμορφες γιρλάντες από χρυσό κι ασήμι. Από τότε τις χρησιμοποιούμε για να στολίσουμε τα δέντρα μας τα Χριστούγεννα σύμφωνα με το παράδειγμα του Ιησού.
Οι καμπάνες που κοσμούν το δέντρο αντιστοιχούν συμβολικά -για τους τυφλούς- στο λαμπερό αστέρι της Βηθλεέμ, οδηγώντας όσους δε μπορούσαν να δουν το αστέρι μέχρι τον στάβλο του νεογέννητου βασιλιά. Ο θρύλος μιλάει για τους βοσκούς που κατά πλήθη ταξίδευαν στη Βηθλεέμ για να συναντήσουν το νεογέννητο βασιλιά κι ένα μικρό τυφλό παιδί που καθόταν στην άκρη του κεντρικού δρόμου και, ακούγοντας την ανακοίνωση των αγγέλων, παρακαλούσε τους περαστικούς να τον οδηγήσουν στον Ιησού. Κανείς όμως δεν είχε χρόνο γι’ αυτόν. Όταν πέρασε το πλήθος και οι δρόμοι ησυχάσανε πάλι, το παιδί άκουσε από μακριά τον ελαφρύ ήχο του κουδουνιού ενός ζώου. Σκέφτηκε λοιπόν: «Ίσως να είναι από ένα από τα ζώα που βρίσκονται ακριβώς στο στάβλο που γεννήθηκε ο μικρός Ιησούς». Ακολουθώντας το κουδούνι του ζώου, το τυφλό παιδί κατάφερε να φτάσει μέχρι τον στάβλο, μέχρι και τη γούρνα όπου βρισκόταν ο νεογέννητος Ιησούς και να τον προσκυνήσει.
Πολύ συχνά συναντάμε πάνω στα στολισμένα χριστουγεννιάτικα δέντρα μικρούς κοκκινολαίμηδες –τα πουλάκια με τον κόκκινο λαιμό. Ο λόγος που χρησιμοποιούμε αυτό το πουλί ως στόλισμα είναι για να το τιμήσουμε. Από τον ίδιο θρύλο της χριστιανικής παράδοσης μαθαίνουμε και γιατί τιμάμε τον κοκκινολαίμη κάθε Χριστούγεννα και γιατί έχει αυτό τον όμορφο κόκκινο λαιμό. Μαθαίνουμε πως ένα μικρό καφέ πουλάκι βρισκότανε στο στάβλο της Βηθλεέμ με την Αγία οικογένεια και τη νύχτα, ενώ η οικογένεια κοιμόταν, πρόσεξε πως η φωτιά κόντευε να σβήσει. Έτσι πέταξε κάτω προς τις θράκες και κράτησε τη φωτιά αναμμένη με την κίνηση των φτερών του για όλη τη νύχτα, ώστε να κρατήσει ζεστό το μικρό Ιησού. Το πρωί είχε επιβραβευτεί με ένα όμορφο κόκκινο λαμπερό λαιμό ως σύμβολο της αγάπης του για το νεογέννητο βασιλιά.
Άλλη μια χριστουγεννιάτικη συνήθεια είναι να στολίζουμε το σπίτι μας με γκι, το οποίο συμβολίζει την αγάπη του Ιησού για όλους τους ανθρώπους –γι’ αυτό και συνηθίζουμε να φιλιόμαστε κάτω από αυτό εκδηλώνοντας την αγάπη μας. Κι αυτή η συνήθεια οφείλεται σε έναν θρύλο που μας έρχεται από την εποχή της γεννήσεως του Ιησού. Σύμφωνα με αυτόν ένα μικρό ορφανό ζούσε κοντά σε κάποιους βοσκούς όταν οι αγγελιαφόροι άγγελοι εμφανίστηκαν ανακοινώνοντας την ευχάριστη είδηση της γέννησης του Ιησού. Πηγαίνοντας προς τη Βηθλεέμ, το παιδί έφτιαξε ένα στέμμα από κλαδιά δάφνης για το νεογέννητο βασιλιά. Όταν όμως το ακούμπησε μπροστά στον Ιησού, το στέμμα του φάνηκε τόσο ανάξιο που ο μικρός ντράπηκε για το δώρο του κι άρχισε να κλαίει. Τότε ο μικρός Ιησούς άγγιξε το στέμμα και έκανε τα φύλλα του να λάμπουν με ένα έντονο πράσινο και μετέτρεψε τα δάκρυα του ορφανού σε κόκκινους καρπούς.
Ο γιορτινός στολισμός ολοκληρώνεται με τη φάτνη. Οι φάτνες αποτελούν ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ιταλικής (κι όχι μόνο) χριστουγεννιάτικης παράδοσης εδώ και πολλές εκατονταετίες. Χρωστάμε την πρώτη φάτνη στον San Francesco d’ Assisi, ο οποίος το 1224 αποφάσισε να δημιουργήσει την πρώτη αναπαράσταση της γέννησης, όπως αυτή είχε περιγραφεί στη Βίβλο. Η φάτνη που δημιούργησε ο Άγιος Φραγκίσκος στο χωριό Greccio, αποτελούνταν από αληθινά ζώα, άχυρο και μορφές σκαλισμένες σε ξύλο. Η φήμη της φάτνης του Αγίου Φραγκίσκου μεγάλωνε όλο και πιο πολύ μέχρι που εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο. Σήμερα, οι φάτνες αποτελούν ένα από τα πλέον σημαντικά σύμβολα των Χριστουγέννων στην Ιταλία. Όλα τα σπίτια –ανεξαρτήτως αν θα έχουν στολίσει και δέντρο- έχουν απαραιτήτως μια φάτνη. Οι περίφημες και καθ’ όλα περίτεχνες ιταλικές φάτνες αποτελούνται από μορφές, σε πηλό ή γύψο, του νεογέννητου Ιησού, της Παρθένου Μαρίας και του Ιωσήφ μέσα σε ένα στάβλο, κι ένα βόδι κι ένα γάιδαρο να βρίσκονται δίπλα, γιατί ο θρύλος τα θέλει να ζεσταίνουν το νεογέννητο με την ανάσα τους. Γύρω από αυτό το βασικό πυρήνα ο καθένας δημιουργεί το προσωπικό του περίπλοκο τοπίο. Αυτό μπορεί να αποτελείται από σπηλιές, δέντρα, λίμνες, ποταμούς, πρόβατα που βόσκουν, τους Μάγους να πηγαίνουν προς το στάβλο κρατώντας δώρα, το άστρο της Βηθλεέμ στο βάθος, αγγέλους να κρέμονται από λεπτές κλωστές, και περιστασιακά κι από τοπικούς ήρωες. Οι πιο όμορφες φάτνες όλων βρίσκονται στις κεντρικές πλατείες και στις εκκλησίες. Συχνά μάλιστα υπάρχουν και διαγωνισμοί για την ανάδειξη της πιο όμορφης φάτνης.
Μεταξύ των γενικών χριστουγεννιάτικων ετοιμασιών και του εκκλησιασμού των πιστών την Παραμονή των Χριστουγέννων, τα κεράκια ανάβουν και το ‘cenone’ [=χριστουγεννιάτικο συμπόσιο] ξεκινάει. Αν και τα παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα εδέσματα διαφέρουν από τόπο σε τόπο κι από οικογένεια σε οικογένεια, ορισμένα πιάτα τιμώνται σε όλη την Ιταλία. Στη Ρώμη, το παραδοσιακό Χριστουγεννιάτικο πιάτο είναι το ‘Capitone’, ένα μεγάλο θηλυκό χέλι μαγειρεμένο στο φούρνο, στην κατσαρόλα ή στο τηγάνι. Βόρεια της Ρώμης το παραδοσιακό πιάτο είναι ή το ‘Zampone’, πόδι χοιρινού με γέμιση από λουκάνικα συνοδευόμενο από φακές (οι οποίες συμβολίζουν τα χρήματα και τρώγονται σε μεγάλες ποσότητες), ή το ‘Tacchino Farcito’, γαλοπούλα γεμιστή με κάστανα. Το παραδοσιακό ιταλικό menu πάντως που τιμάται σε όλη την Ιταλία περιλαμβάνει ένα, περισσότερα ή και όλα από τα εξής πιάτα: ‘Carpaccio al Tartufo’ [= λεπτές φέτες ωμού κρέατος με λεμόνι], ‘Lasagne al Forno’ [= λαζάνια φούρνου], ‘Tortellini di Natale’ [= τορτελίνια σε ζωμό κρέατος], ‘Saltimbocca alla Romana’ [= λεπτές φέτες κρέατος ψημένες με βούτυρο και φασκόμηλο], ‘Carciofi tutto Pepe [= αγκινάρες με πολύ πιπέρι], ‘Insalata di Funghi e formaggio’ [= σαλάτα με ωμά μανιτάρια και τυρί παρμεζάνα κομμένο σε λεπτές φέτες] . Σε ορισμένες περιοχές, τα πιάτα του παραδοσιακού Χριστουγεννιάτικου τραπεζιού περιλαμβάνουν μεγάλες ποσότητες και ποικιλίες ψαριού. Μπορεί να υπάρχουν έως και δέκα διαφορετικά πιάτα ψαριού. Τα συνηθέστερα από αυτά είναι: ‘Antipasto di Cozze’ [= ορεκτικό από μύδια], ‘Spuma di Tonno’ [= πατέ από τόνο], ‘Tagliatelle al Caviale’ [= ταλιατέλες με χαβιάρι], ‘Tagliatelle con Calamari e Rughetta’ [= ταλιατέλες με καλαμάρι και ρόκα], ‘Trota al Tartufo’ [= πέστροφα με ταρτούφο].
Και φυσικά ένα γιορτινό τραπέζι δε μπορεί να στερείται γλυκισμάτων. Τα πλέον συνήθη ανά την Ιταλία είναι τα παραδοσιακά Χριστουγεννιάτικα γλυκά: ‘Ρanettone’ (είδος κέικ με κομματάκια φρούτων), ‘Ρandoro’ (είδος πολύ αφράτου κέικ με άχνη ζάχαρη), ‘Τorrone’ (μαντολάτο μεσαιωνικής προελεύσεως) και ‘Ρanforte’ (είδος μελόψωμου) φτιαγμένο από φουντούκια, μέλι και αμύγδαλα. Όλα τα χριστουγεννιάτικα γλυκά –κατά κανόνα- περιέχουν καρύδια κι αμύγδαλα. Η λαϊκή παράδοση θέλει την μεγάλη κατανάλωση καρυδιών να ευνοεί τη γονιμότητα της γης και να βοηθά τη διεύρυνση των κοπαδιών και τον πολλαπλασιασμό των οικογενειών. Στην αρχαία Ρώμη, το μέλι προσφερόταν αυτή την περίοδο του χρόνου ώστε το νέο έτος να είναι όσο πιο γλυκό γίνεται. Υπάρχουν όμως κι άλλα ιταλικά γλυκά που έχουν την τιμητική τους τις μέρες των Χριστουγέννων, όπως: ‘Strufoli’ [= παρεμφερές γλυκό των δικών μας λουκουμάδων], ‘Albero di Natale di Pandoro’ [= γλυκό σε στρώσεις, σε σχήμα έλατου], ‘Tronchetto Natalizio’ [= χριστουγεννιάτικος κορμός με κρέμα φουντουκιού], ‘Pinoccate’ [= παραδοσιακό γλύκισμα από ζάχαρη και κουκουνάρια].
Επιπλέον, είναι πολύ συνήθης και η ζαχαρωτή μαγκούρα με γεύση μέντας, η οποία υπήρξε μακράν ένα σύμβολο των Χριστουγέννων και υιοθετήθηκε κι από την ιταλική γαστρονομική χριστουγεννιάτικη παράδοση. Γιατί όμως οι ζαχαρωτές μαγκούρες είναι λευκές με κόκκινες ρίγες? Η παράδοση θέλει να έχουν πρωτοφτιαχτεί από ένα ζαχαροπλάστη που ήθελε να δημιουργήσει ένα γλυκό που να θυμίζει τον Ιησού στον κόσμο. Και να τι αναπαριστά η ζαχαρωτή μαγκούρα: είναι φτιαγμένη από στερεή καραμέλα επειδή ο Ιησούς είναι ο στέρεος βράχος πάνω στον οποίο έχουν δημιουργηθεί οι ζωές μας. Στην καραμέλα δόθηκε το σχήμα ‘J’ επειδή είναι το αρχικό γράμμα του αγγλικού Jesus (Ιησούς), αλλά κι επειδή είναι το σχήμα μιας μαγκούρας βοσκού, θυμίζοντάς μας πως ο Ιησούς είναι ο βοσκός μας. Τα χρώματα έχουν επιλεγεί για να αναπαραστήσουν τη σημαντικότητα του Ιησού: το λευκό για την αγνότητα και την έλλειψη αμαρτίας του Ιησού, και η φαρδιά κόκκινη γραμμή αναπαριστά το αίμα του Ιησού που χύθηκε για τις αμαρτίες του κόσμου. Οι κόκκινες γραμμές αναπαριστούν τις γραμμές αίματος που έτρεξαν στο σώμα του Ιησού από τη λόγχη του Ρωμαίου στρατιώτη. Η γεύση της μαγκούρας είναι είτε φρούτων, είτε καυτερής μέντας που είναι παρεμφερής του υσσώπου, αρωματικού φυτού της οικογένειας της μέντας, που χρησιμοποιούνταν στην Παλαιά Διαθήκη για εξαγνισμό και θυσία.
Την παραμονή των Χριστουγέννων τα μικρά παιδιά –ενίοτε κι όσοι απλά νοιώθουν παιδιά- κρεμάνε κάλτσες πάνω στο τζάκι (ή κάπου μέσα στο σπίτι, όταν δεν διαθέτουν τζάκι), ώστε η Befana (μια κακάσχημη γριούλα, ντυμένη με κουρέλια που πετάει με μια σκούπα μάγισσας), να τις γεμίσει με γλυκά κάθε είδους και μικροπαιχνίδια. Αν τα παιδιά ήταν καλά το χρόνο που πέρασε, οι κάλτσες τους θα είναι γεμάτες γλυκά και καλούδια το πρωί των Χριστουγέννων. Αν όμως δεν ήταν καλά παιδάκια, οι κάλτσες τους θα είναι γεμάτες με κάρβουνο (το οποίο δεν είναι τίποτε άλλο από ένα νοστιμότατο ζαχαρωτό σε σχήμα και χρώμα κάρβουνου). Η Befana, που είναι η πιο γνωστή κι αγαπημένη χριστουγεννιάτικη παράδοση στην Ιταλία, προέρχεται από ένα θρύλο που μιλάει για μια ηλικιωμένη κυρία που αρνήθηκε να βγει το κρύο εκείνο βράδυ της γέννησης του Ιησού με τους βοσκούς για να επισκεφτεί το νεογέννητο βασιλιά. Το επόμενο πρωί -πάντα σύμφωνα με το θρύλο- ετοίμασε ένα καλάθι με δώρα για το μωρουδάκι και πήγε να το επισκεφτεί στον στάβλο. Τον βρήκε όμως άδειο. Από εκείνη τη μέρα ταξίδεψε ανά τον κόσμο αναζητώντας τον μικρό Ιησού και κάθε χρόνο τα Χριστούγεννα αφήνει δώρα για οποιοδήποτε καλό παιδί ελπίζοντας πάντα πως ένα από αυτά θα είναι κι ο μικρός Ιησούς.
Ανεξάρτητα από τις όποιες τοπικές διαφοροποιήσεις υπάρχουν στις χριστουγεννιάτικες παραδόσεις της Ιταλίας, υπάρχει ένα στοιχείο που είναι κοινό κι αποδεκτό από όλους τους Ιταλούς: τα Χριστούγεννα είναι μια οικογενειακή γιορτή. Εξ’ ου και η φράση “Natale con i tuoi, Pasqua con chi vuoi”, που σημαίνει Χριστούγεννα με τους δικούς σου και Πάσχα με όποιον θέλεις! Κάθε Χριστούγεννα μαζεύεται όλη η οικογένεια, από γιαγιάδες και παππούδες μέχρι και μακρινοί θείοι και ξαδέρφια, στο σπίτι ενός εξ’ αυτών και γιορτάζουν όλοι μαζί τρώγοντας, πίνοντας, τραγουδώντας, χορεύοντας και… παίζοντας φυσικά το παραδοσιακό χριστουγεννιάτικο χαρτάκι (το παραδοσιακό ιταλικό παιχνίδι των ημερών αυτών ονομάζεται ‘Bestia’ [= κτήνος] και παρότι διαφέρει αρκετά από τα δικά μας 21 ή 31 διατηρεί την ίδια βάση: παιχνίδι με χαρτιά στα οποία ποντάρεις κάποια χρήματα). Όπως κι όπου και να επιλέξει κάποιος να περάσει τα Χριστούγεννα, το μόνο βέβαιο είναι πως θα τα περάσει οικογενειακά. Δε νοούνται Χριστούγεννα μακριά από την οικογένεια για έναν Ιταλό∙ Χριστούγεννα σημαίνει οικογένεια, ότι κι αν κάνεις το κάνεις με την οικογένειά σου!
Κι όπως θα έλεγαν οι γείτονες μας: Buon Natale a tutti ! ! !
Αναδημοσίευση από το fonaklas.blogspot.gr/
Μια εξαιρετική ιταλική παράδοση, που δυστυχώς τείνει να εξαφανιστεί στις μέρες μας, είναι η έναρξη των εορτασμών από τους ‘Pifferari’, τους μουσικούς δηλαδή που παίζουν φλογέρα. Κατεβαίνουν από τα βουνά των Abruzzo και Lazio παίζοντας μελωδίες με χαρακτηριστικούς ρυθμούς, προσκαλώντας τον κόσμο να ξεκινήσει τους εορτασμούς. Μια άλλη παράδοση είναι το κάψιμο του ‘ceppo natalizio’ [= χριστουγεννιάτικο κούτσουρο], το οποίο πρέπει να μείνει αναμμένο έως την Πρωτοχρονιά. Κι αυτό επίσης είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της ανάμειξης των παγανιστικών και των χριστιανικών παραδόσεων. Η παγανιστική πίστη εξηγεί την εξαγνιστική και αναζωογονητική δύναμη της φωτιάς, λέγοντας πως μέσω της διαδικασίας του καψίματος ο παλιός χρόνος και οι δαίμονές του καταστρέφονται. Ο χριστιανικός μύθος μιλάει για την Παρθένο Μαρία να μπαίνει στα σπίτια των ταπεινών τα μεσάνυχτα, ενώ αυτοί λείπουν, και να ζεσταίνει το νεογέννητό της μπροστά στο φλεγόμενο κούτσουρο.
Πέραν των παραδόσεων που συνδυάζουν την χριστιανική με την παγανιστική παράδοση, την ιταλική χριστουγεννιάτικη παράδοση χαρακτηρίζουν και πολλά καθαρά χριστιανικά έθιμα. Τα περισσότερα από αυτά αφορούν τον χριστουγεννιάτικο στολισμό του σπιτιού μας κι έχουν τις ρίζες τους σε μύθους της χριστιανικής παράδοσης. Μια από τις πλέον δημοφιλείς και αγαπητές παραδόσεις είναι ο στολισμός του έλατου. Γιατί όμως έχει επικρατήσει το έλατο ως το μοναδικό δέντρο που στολίζουμε τα Χριστούγεννα; Πολλοί μύθοι διηγούνται πως το έλατο είναι ένα από τα δέντρα του κήπου της Εδέμ. Ένας διηγείται πως είναι το δέντρο της Ζωής, του οποίου τα φύλλα μετατράπηκαν σε βελόνες όταν η Εύα έκοψε τον απαγορευμένο καρπό και δεν ξανάνθισε. Ένας άλλος μύθος διηγείται πως ο Αδάμ έφερε ένα κλαδάκι του δέντρου του Καλού και του Κακού μαζί του από την Εδέμ. Αυτό το κλαδάκι έγινε αργότερα το έλατο που χρησιμοποιήθηκε για το χριστουγεννιάτικο δέντρο και για τον Σταυρό. Δεν είναι μόνο το δέντρο όμως που έχει τις ρίζες του σε χριστιανικούς θρύλους που πλέον αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της χριστουγεννιάτικης παράδοσης. Ούτε τα αντικείμενα με τα οποία στολίζουμε το δέντρο μας είναι τυχαία• για όλα υπάρχει κάποιος θρύλος από την εποχή της γέννησης του Ιησού που δικαιολογεί την παρουσία τους στο χριστουγεννιάτικο στολισμό.
Οι γιορτινές και πολύχρωμες μπάλες που κρεμάμε πάνω στο δέντρο αντιστοιχούν στα γέλια του μικρού Ιησού. Σύμφωνα με ένα θρύλο υπήρχε στη Βηθλεέμ ένας καλλιτέχνης του δρόμου, πολύ φτωχός που δεν είχε ούτε ένα δώρο για το μικρό Ιησού, έτσι πήγε στο νεογέννητο βασιλιά κι έκανε αυτό που ήξερε να κάνει καλύτερα απ’ όλα: το χωρατατζή, κι έτσι τον έκανε να γελάσει. Από τότε εμείς κρεμάμε κάθε χρόνο πάνω στο χριστουγεννιάτικο δέντρο πολύχρωμες μπάλες για να θυμηθούμε τα γέλια του μικρού Ιησού μέσα από τα χαρούμενα χρώματά τους.
Οι γιρλάντες που στολίζουν το δέντρο οφείλουν την ύπαρξή τους σε έναν άλλο θρύλο: σύμφωνα με αυτόν μια παραμονή Χριστουγέννων, όταν ο Ιησούς ήρθε να ευλογήσει τα χριστουγεννιάτικα δέντρα, διαπίστωσε πως το δέντρο ενός σπιτιού ήταν καλυμμένο από ιστούς που είχαν υφάνει παράξενες αράχνες. Όταν λοιπόν ευλόγησε το δέντρο, μεταμόρφωσε τους ιστούς σε πανέμορφες γιρλάντες από χρυσό κι ασήμι. Από τότε τις χρησιμοποιούμε για να στολίσουμε τα δέντρα μας τα Χριστούγεννα σύμφωνα με το παράδειγμα του Ιησού.
Οι καμπάνες που κοσμούν το δέντρο αντιστοιχούν συμβολικά -για τους τυφλούς- στο λαμπερό αστέρι της Βηθλεέμ, οδηγώντας όσους δε μπορούσαν να δουν το αστέρι μέχρι τον στάβλο του νεογέννητου βασιλιά. Ο θρύλος μιλάει για τους βοσκούς που κατά πλήθη ταξίδευαν στη Βηθλεέμ για να συναντήσουν το νεογέννητο βασιλιά κι ένα μικρό τυφλό παιδί που καθόταν στην άκρη του κεντρικού δρόμου και, ακούγοντας την ανακοίνωση των αγγέλων, παρακαλούσε τους περαστικούς να τον οδηγήσουν στον Ιησού. Κανείς όμως δεν είχε χρόνο γι’ αυτόν. Όταν πέρασε το πλήθος και οι δρόμοι ησυχάσανε πάλι, το παιδί άκουσε από μακριά τον ελαφρύ ήχο του κουδουνιού ενός ζώου. Σκέφτηκε λοιπόν: «Ίσως να είναι από ένα από τα ζώα που βρίσκονται ακριβώς στο στάβλο που γεννήθηκε ο μικρός Ιησούς». Ακολουθώντας το κουδούνι του ζώου, το τυφλό παιδί κατάφερε να φτάσει μέχρι τον στάβλο, μέχρι και τη γούρνα όπου βρισκόταν ο νεογέννητος Ιησούς και να τον προσκυνήσει.
Πολύ συχνά συναντάμε πάνω στα στολισμένα χριστουγεννιάτικα δέντρα μικρούς κοκκινολαίμηδες –τα πουλάκια με τον κόκκινο λαιμό. Ο λόγος που χρησιμοποιούμε αυτό το πουλί ως στόλισμα είναι για να το τιμήσουμε. Από τον ίδιο θρύλο της χριστιανικής παράδοσης μαθαίνουμε και γιατί τιμάμε τον κοκκινολαίμη κάθε Χριστούγεννα και γιατί έχει αυτό τον όμορφο κόκκινο λαιμό. Μαθαίνουμε πως ένα μικρό καφέ πουλάκι βρισκότανε στο στάβλο της Βηθλεέμ με την Αγία οικογένεια και τη νύχτα, ενώ η οικογένεια κοιμόταν, πρόσεξε πως η φωτιά κόντευε να σβήσει. Έτσι πέταξε κάτω προς τις θράκες και κράτησε τη φωτιά αναμμένη με την κίνηση των φτερών του για όλη τη νύχτα, ώστε να κρατήσει ζεστό το μικρό Ιησού. Το πρωί είχε επιβραβευτεί με ένα όμορφο κόκκινο λαμπερό λαιμό ως σύμβολο της αγάπης του για το νεογέννητο βασιλιά.
Άλλη μια χριστουγεννιάτικη συνήθεια είναι να στολίζουμε το σπίτι μας με γκι, το οποίο συμβολίζει την αγάπη του Ιησού για όλους τους ανθρώπους –γι’ αυτό και συνηθίζουμε να φιλιόμαστε κάτω από αυτό εκδηλώνοντας την αγάπη μας. Κι αυτή η συνήθεια οφείλεται σε έναν θρύλο που μας έρχεται από την εποχή της γεννήσεως του Ιησού. Σύμφωνα με αυτόν ένα μικρό ορφανό ζούσε κοντά σε κάποιους βοσκούς όταν οι αγγελιαφόροι άγγελοι εμφανίστηκαν ανακοινώνοντας την ευχάριστη είδηση της γέννησης του Ιησού. Πηγαίνοντας προς τη Βηθλεέμ, το παιδί έφτιαξε ένα στέμμα από κλαδιά δάφνης για το νεογέννητο βασιλιά. Όταν όμως το ακούμπησε μπροστά στον Ιησού, το στέμμα του φάνηκε τόσο ανάξιο που ο μικρός ντράπηκε για το δώρο του κι άρχισε να κλαίει. Τότε ο μικρός Ιησούς άγγιξε το στέμμα και έκανε τα φύλλα του να λάμπουν με ένα έντονο πράσινο και μετέτρεψε τα δάκρυα του ορφανού σε κόκκινους καρπούς.
Ο γιορτινός στολισμός ολοκληρώνεται με τη φάτνη. Οι φάτνες αποτελούν ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ιταλικής (κι όχι μόνο) χριστουγεννιάτικης παράδοσης εδώ και πολλές εκατονταετίες. Χρωστάμε την πρώτη φάτνη στον San Francesco d’ Assisi, ο οποίος το 1224 αποφάσισε να δημιουργήσει την πρώτη αναπαράσταση της γέννησης, όπως αυτή είχε περιγραφεί στη Βίβλο. Η φάτνη που δημιούργησε ο Άγιος Φραγκίσκος στο χωριό Greccio, αποτελούνταν από αληθινά ζώα, άχυρο και μορφές σκαλισμένες σε ξύλο. Η φήμη της φάτνης του Αγίου Φραγκίσκου μεγάλωνε όλο και πιο πολύ μέχρι που εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο. Σήμερα, οι φάτνες αποτελούν ένα από τα πλέον σημαντικά σύμβολα των Χριστουγέννων στην Ιταλία. Όλα τα σπίτια –ανεξαρτήτως αν θα έχουν στολίσει και δέντρο- έχουν απαραιτήτως μια φάτνη. Οι περίφημες και καθ’ όλα περίτεχνες ιταλικές φάτνες αποτελούνται από μορφές, σε πηλό ή γύψο, του νεογέννητου Ιησού, της Παρθένου Μαρίας και του Ιωσήφ μέσα σε ένα στάβλο, κι ένα βόδι κι ένα γάιδαρο να βρίσκονται δίπλα, γιατί ο θρύλος τα θέλει να ζεσταίνουν το νεογέννητο με την ανάσα τους. Γύρω από αυτό το βασικό πυρήνα ο καθένας δημιουργεί το προσωπικό του περίπλοκο τοπίο. Αυτό μπορεί να αποτελείται από σπηλιές, δέντρα, λίμνες, ποταμούς, πρόβατα που βόσκουν, τους Μάγους να πηγαίνουν προς το στάβλο κρατώντας δώρα, το άστρο της Βηθλεέμ στο βάθος, αγγέλους να κρέμονται από λεπτές κλωστές, και περιστασιακά κι από τοπικούς ήρωες. Οι πιο όμορφες φάτνες όλων βρίσκονται στις κεντρικές πλατείες και στις εκκλησίες. Συχνά μάλιστα υπάρχουν και διαγωνισμοί για την ανάδειξη της πιο όμορφης φάτνης.
Μεταξύ των γενικών χριστουγεννιάτικων ετοιμασιών και του εκκλησιασμού των πιστών την Παραμονή των Χριστουγέννων, τα κεράκια ανάβουν και το ‘cenone’ [=χριστουγεννιάτικο συμπόσιο] ξεκινάει. Αν και τα παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα εδέσματα διαφέρουν από τόπο σε τόπο κι από οικογένεια σε οικογένεια, ορισμένα πιάτα τιμώνται σε όλη την Ιταλία. Στη Ρώμη, το παραδοσιακό Χριστουγεννιάτικο πιάτο είναι το ‘Capitone’, ένα μεγάλο θηλυκό χέλι μαγειρεμένο στο φούρνο, στην κατσαρόλα ή στο τηγάνι. Βόρεια της Ρώμης το παραδοσιακό πιάτο είναι ή το ‘Zampone’, πόδι χοιρινού με γέμιση από λουκάνικα συνοδευόμενο από φακές (οι οποίες συμβολίζουν τα χρήματα και τρώγονται σε μεγάλες ποσότητες), ή το ‘Tacchino Farcito’, γαλοπούλα γεμιστή με κάστανα. Το παραδοσιακό ιταλικό menu πάντως που τιμάται σε όλη την Ιταλία περιλαμβάνει ένα, περισσότερα ή και όλα από τα εξής πιάτα: ‘Carpaccio al Tartufo’ [= λεπτές φέτες ωμού κρέατος με λεμόνι], ‘Lasagne al Forno’ [= λαζάνια φούρνου], ‘Tortellini di Natale’ [= τορτελίνια σε ζωμό κρέατος], ‘Saltimbocca alla Romana’ [= λεπτές φέτες κρέατος ψημένες με βούτυρο και φασκόμηλο], ‘Carciofi tutto Pepe [= αγκινάρες με πολύ πιπέρι], ‘Insalata di Funghi e formaggio’ [= σαλάτα με ωμά μανιτάρια και τυρί παρμεζάνα κομμένο σε λεπτές φέτες] . Σε ορισμένες περιοχές, τα πιάτα του παραδοσιακού Χριστουγεννιάτικου τραπεζιού περιλαμβάνουν μεγάλες ποσότητες και ποικιλίες ψαριού. Μπορεί να υπάρχουν έως και δέκα διαφορετικά πιάτα ψαριού. Τα συνηθέστερα από αυτά είναι: ‘Antipasto di Cozze’ [= ορεκτικό από μύδια], ‘Spuma di Tonno’ [= πατέ από τόνο], ‘Tagliatelle al Caviale’ [= ταλιατέλες με χαβιάρι], ‘Tagliatelle con Calamari e Rughetta’ [= ταλιατέλες με καλαμάρι και ρόκα], ‘Trota al Tartufo’ [= πέστροφα με ταρτούφο].
Και φυσικά ένα γιορτινό τραπέζι δε μπορεί να στερείται γλυκισμάτων. Τα πλέον συνήθη ανά την Ιταλία είναι τα παραδοσιακά Χριστουγεννιάτικα γλυκά: ‘Ρanettone’ (είδος κέικ με κομματάκια φρούτων), ‘Ρandoro’ (είδος πολύ αφράτου κέικ με άχνη ζάχαρη), ‘Τorrone’ (μαντολάτο μεσαιωνικής προελεύσεως) και ‘Ρanforte’ (είδος μελόψωμου) φτιαγμένο από φουντούκια, μέλι και αμύγδαλα. Όλα τα χριστουγεννιάτικα γλυκά –κατά κανόνα- περιέχουν καρύδια κι αμύγδαλα. Η λαϊκή παράδοση θέλει την μεγάλη κατανάλωση καρυδιών να ευνοεί τη γονιμότητα της γης και να βοηθά τη διεύρυνση των κοπαδιών και τον πολλαπλασιασμό των οικογενειών. Στην αρχαία Ρώμη, το μέλι προσφερόταν αυτή την περίοδο του χρόνου ώστε το νέο έτος να είναι όσο πιο γλυκό γίνεται. Υπάρχουν όμως κι άλλα ιταλικά γλυκά που έχουν την τιμητική τους τις μέρες των Χριστουγέννων, όπως: ‘Strufoli’ [= παρεμφερές γλυκό των δικών μας λουκουμάδων], ‘Albero di Natale di Pandoro’ [= γλυκό σε στρώσεις, σε σχήμα έλατου], ‘Tronchetto Natalizio’ [= χριστουγεννιάτικος κορμός με κρέμα φουντουκιού], ‘Pinoccate’ [= παραδοσιακό γλύκισμα από ζάχαρη και κουκουνάρια].
Επιπλέον, είναι πολύ συνήθης και η ζαχαρωτή μαγκούρα με γεύση μέντας, η οποία υπήρξε μακράν ένα σύμβολο των Χριστουγέννων και υιοθετήθηκε κι από την ιταλική γαστρονομική χριστουγεννιάτικη παράδοση. Γιατί όμως οι ζαχαρωτές μαγκούρες είναι λευκές με κόκκινες ρίγες? Η παράδοση θέλει να έχουν πρωτοφτιαχτεί από ένα ζαχαροπλάστη που ήθελε να δημιουργήσει ένα γλυκό που να θυμίζει τον Ιησού στον κόσμο. Και να τι αναπαριστά η ζαχαρωτή μαγκούρα: είναι φτιαγμένη από στερεή καραμέλα επειδή ο Ιησούς είναι ο στέρεος βράχος πάνω στον οποίο έχουν δημιουργηθεί οι ζωές μας. Στην καραμέλα δόθηκε το σχήμα ‘J’ επειδή είναι το αρχικό γράμμα του αγγλικού Jesus (Ιησούς), αλλά κι επειδή είναι το σχήμα μιας μαγκούρας βοσκού, θυμίζοντάς μας πως ο Ιησούς είναι ο βοσκός μας. Τα χρώματα έχουν επιλεγεί για να αναπαραστήσουν τη σημαντικότητα του Ιησού: το λευκό για την αγνότητα και την έλλειψη αμαρτίας του Ιησού, και η φαρδιά κόκκινη γραμμή αναπαριστά το αίμα του Ιησού που χύθηκε για τις αμαρτίες του κόσμου. Οι κόκκινες γραμμές αναπαριστούν τις γραμμές αίματος που έτρεξαν στο σώμα του Ιησού από τη λόγχη του Ρωμαίου στρατιώτη. Η γεύση της μαγκούρας είναι είτε φρούτων, είτε καυτερής μέντας που είναι παρεμφερής του υσσώπου, αρωματικού φυτού της οικογένειας της μέντας, που χρησιμοποιούνταν στην Παλαιά Διαθήκη για εξαγνισμό και θυσία.
Την παραμονή των Χριστουγέννων τα μικρά παιδιά –ενίοτε κι όσοι απλά νοιώθουν παιδιά- κρεμάνε κάλτσες πάνω στο τζάκι (ή κάπου μέσα στο σπίτι, όταν δεν διαθέτουν τζάκι), ώστε η Befana (μια κακάσχημη γριούλα, ντυμένη με κουρέλια που πετάει με μια σκούπα μάγισσας), να τις γεμίσει με γλυκά κάθε είδους και μικροπαιχνίδια. Αν τα παιδιά ήταν καλά το χρόνο που πέρασε, οι κάλτσες τους θα είναι γεμάτες γλυκά και καλούδια το πρωί των Χριστουγέννων. Αν όμως δεν ήταν καλά παιδάκια, οι κάλτσες τους θα είναι γεμάτες με κάρβουνο (το οποίο δεν είναι τίποτε άλλο από ένα νοστιμότατο ζαχαρωτό σε σχήμα και χρώμα κάρβουνου). Η Befana, που είναι η πιο γνωστή κι αγαπημένη χριστουγεννιάτικη παράδοση στην Ιταλία, προέρχεται από ένα θρύλο που μιλάει για μια ηλικιωμένη κυρία που αρνήθηκε να βγει το κρύο εκείνο βράδυ της γέννησης του Ιησού με τους βοσκούς για να επισκεφτεί το νεογέννητο βασιλιά. Το επόμενο πρωί -πάντα σύμφωνα με το θρύλο- ετοίμασε ένα καλάθι με δώρα για το μωρουδάκι και πήγε να το επισκεφτεί στον στάβλο. Τον βρήκε όμως άδειο. Από εκείνη τη μέρα ταξίδεψε ανά τον κόσμο αναζητώντας τον μικρό Ιησού και κάθε χρόνο τα Χριστούγεννα αφήνει δώρα για οποιοδήποτε καλό παιδί ελπίζοντας πάντα πως ένα από αυτά θα είναι κι ο μικρός Ιησούς.
Ανεξάρτητα από τις όποιες τοπικές διαφοροποιήσεις υπάρχουν στις χριστουγεννιάτικες παραδόσεις της Ιταλίας, υπάρχει ένα στοιχείο που είναι κοινό κι αποδεκτό από όλους τους Ιταλούς: τα Χριστούγεννα είναι μια οικογενειακή γιορτή. Εξ’ ου και η φράση “Natale con i tuoi, Pasqua con chi vuoi”, που σημαίνει Χριστούγεννα με τους δικούς σου και Πάσχα με όποιον θέλεις! Κάθε Χριστούγεννα μαζεύεται όλη η οικογένεια, από γιαγιάδες και παππούδες μέχρι και μακρινοί θείοι και ξαδέρφια, στο σπίτι ενός εξ’ αυτών και γιορτάζουν όλοι μαζί τρώγοντας, πίνοντας, τραγουδώντας, χορεύοντας και… παίζοντας φυσικά το παραδοσιακό χριστουγεννιάτικο χαρτάκι (το παραδοσιακό ιταλικό παιχνίδι των ημερών αυτών ονομάζεται ‘Bestia’ [= κτήνος] και παρότι διαφέρει αρκετά από τα δικά μας 21 ή 31 διατηρεί την ίδια βάση: παιχνίδι με χαρτιά στα οποία ποντάρεις κάποια χρήματα). Όπως κι όπου και να επιλέξει κάποιος να περάσει τα Χριστούγεννα, το μόνο βέβαιο είναι πως θα τα περάσει οικογενειακά. Δε νοούνται Χριστούγεννα μακριά από την οικογένεια για έναν Ιταλό∙ Χριστούγεννα σημαίνει οικογένεια, ότι κι αν κάνεις το κάνεις με την οικογένειά σου!
Κι όπως θα έλεγαν οι γείτονες μας: Buon Natale a tutti ! ! !
Αναδημοσίευση από το fonaklas.blogspot.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου